του Λεωνίδα Κορρέ ¹

Το τελευταίο διάστημα μεγάλο μέρος του δημόσιου διαλόγου περιστράφηκε γύρω από τις offshore εταιρείες και τον ρόλο που αυτές διαδραματίζουν στο σύστημα της διεθνούς φοροαποφυγής, το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας κυρίως της διεθνοποίησης των συναλλαγών, του ηλεκτρονικού εμπορίου και της άρσης των εμποδίων στην διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, καθώς και της ελευθερίας εγκατάστασης προσώπων και επιχειρήσεων, έχει λάβει ανεξέλεγκτες, εν πολλοίς, διαστάσεις.   Μάλιστα η συζήτηση περί απαγόρευσης ή μη της συμμετοχής πολιτικών προσώπων σε τέτοιου είδους εταιρείες οδήγησε σε σφοδρή αντιπαράθεση στη Βουλή των Ελλήνων μεταξύ της κυβέρνησης και των κομμάτων της αντιπολίτευσης, σε τροπολογίες, αποχωρήσεις κλπ. και τελικά είχε ως αποτέλεσμα, ως συνήθως συμβαίνει στη χώρα μας, την υιοθέτηση ακραίων λύσεων, δηλαδή την απαγόρευση της συμμετοχής των πολιτικών προσώπων σε οποιαδήποτε εταιρεία με έδρα το εξωτερικό κατά την λογική “πονάει κεφάλι – κόψει κεφάλι”!

Πριν όμως σπεύσουμε να πάρουμε θέση υπέρ της μίας ή της άλλης άποψης καλό θα ήταν ως επιστήμονες οικονομολόγοι και λογιστές να προσπαθήσουμε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την έννοια όλων αυτών των όρων που πολύ συχνά χρησιμοποιούνται στο δημόσιο διάλογο επειδή, θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος, είναι “πιασσάρικοι” και δημιουργούν εντυπώσεις χωρίς όμως να είναι σαφώς προσδιορισμένη η έννοια τους. ²

Ο όρος offshore προέρχεται από την αγγλική γλώσσα και σημαίνει “εξωχώριος”, “υπεράκτιος”, “μακριά από την ακτή ³” .  Στα οικονομικά ο όρος λαμβάνει μια πολύ εξειδικευμένη έννοια και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα οικονομικά εκείνα κέντρα τα οποία βρίσκονται εκτός της επικράτειας ενός κράτους και τα οποία χρησιμοποιούνται ή μπορεί να χρησιμοποιηθούν από τους κατοίκους του κράτους αυτού για σκοπούς φοροαποφυγής ή/και φοροδιαφυγής⁴ .

Αντί του όρου “offshore” πολλές φορές χρησιμοποιείται ο όρος “φορολογικός παράδεισος” ή, εναλλακτικά, “φορολογικό καταφύγιο” (tax haven⁵) . Θα μπορούσαμε να πούμε ότι φορολογικός παράδεισος (ή καταφύγιο) είναι ένας τόπος “που επιδιώκει να προσελκύσει δραστηριότητες προσφέροντας πολιτικά σταθερές διευκολύνσεις προκειμένου να βοηθήσει φυσικά ή νομικά πρόσωπα να παρακάμψουν τους κανόνες, τους νόμους και τους κανονισμούς που ισχύουν σε άλλες επικράτειες⁶“.   Διαχρονικά δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών των επικρατειών.  Πρώτον, ότι προσφέρουν εχεμύθεια, μέσω της νομοθεσίας τους και την άρνηση τους να συνεργαστούν με άλλες επικράτειες για την ανταλλαγή πληροφοριών, και, δεύτερον, η πολύ χαμηλή, έως μηδενική, φορολογία⁷.

Ποιά η σχέση όμως μεταξύ “offshore” και “φορολογικού παραδείσου”; Είναι γενικά αποδεκτό στη διεθνή βιβλιογραφία ότι οι όροι “tax haven” (φορολογικός παράδεισος) και “offshore” (εξωχώριο οικονομικό κέντρο) δεν είναι ταυτόσημοι εννοιολογικά παρότι ο διαχωρισμός τους στην πράξη είναι δύσκολος⁸. Ενώ όλοι οι φορολογικοί παράδεισοι χαρακτηρίζονται και ως εξωχώρια οικονομικά κέντρα δεν συμβαίνει το αντίθετο. 

Δηλαδή δεν μπορούν να χαρακτηριστούν όλα τα εξωχώρια οικονομικά κέντρα ως φορολογικοί παράδεισοι. 

Δυο από τα σημαντικότερα αυτά κέντρα βρίσκονται, το ένα στην καρδιά του Λονδίνου, και το άλλο σε μία πολιτεία των Η.Π.Α.  Αναφερόμαστε εδώ στο City του Λονδίνου, το οποίο καλύπτει περίπου ένα τετραγωνικό μίλι και είναι η βάση του χρηματοπιστωτικού τομέα του Ηνωμένου Βασιλείου και στην πολιτεία του Delaware, η οποία βρίσκεται  στην ανατολική ακτή, στις μέσο-ατλαντικές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και φιλοξενεί την έδρα ορισμένων από των μεγαλύτερων πολυεθνικών επιχειρήσεων όπως είναι η Apple, η Coca-Cola, η Ford, η General Electric, η Google, η JPMorgan Chase, η Wal-Mart και η Dupont⁹.

Τέλος, είναι δύσκολο να δοθεί ένας ευρύτερα αποδεκτός ορισμός της φοροπαφυγής καθώς το περιεχόμενο της έννοιας του όρου μπορεί να διαφέρει διαχρονικά ή σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές.  Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η, με νόμιμες ενέργειες, οργάνωση των υποθέσεων ενός φορολογούμενου με σκοπό την ελαχιστοποίηση τής φορολογικής του επιβάρυνσης¹⁰.  H φοροαποφυγή πραγματοποιείται συνήθως με την εκμετάλλευση των κενών του νόμου και όχι με την παραβίαση των διατάξεων αυτού και ως εκ τούτου μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα νόμιμη. 

Είναι σαφές όμως ότι η φοραποφυγή είναι επιβλαβής και αντίκειται στην πρόθεση του νομοθέτη. 

Ως εκ τούτου τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται σημαντικές προσπάθειες παγκοσμίως, αλλά και στη χώρα μας να καλυφθούν τα κενά του νόμου και να καταπολεμηθεί αυτό το φαινόμενο με διατάξεις που στοχεύουν ιδιαίτερα στις ενέργειες του φορολογούμενου που δεν εξυπηρετούν κάποιο εμπορικό σκοπό (business reason) αλλά γίνονται αποκλειστικά για σκοπούς φοροαποφυγής.

Η φοροαποφυγή πρέπει να διακρίνεται από τη φοροδιαφυγή ή οποία ορίζεται ως “η αθέτηση των νόμιμων φορολογικών υποχρεώσεων, η απάτη εις βάρος τού κράτους, που συνίσταται στην απόκρυψη τής πραγματικής φορολογητέας ύλης ή στην παραποίησή της με διάφορα τεχνάσματα (πλαστά τιμολόγια, παροχή υπηρεσιών χωρίς αποδείξεις κ.λπ.), με στόχο της αποφυγή καταβολής φόρων¹¹. Ή, αλλιώς, “φοροδιαφυγή είναι κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη του φορολογουμένου, με την οποία επιδιώκει τη μείωση της φορολογικής του επιβάρυνσης ή αποφυγή καταβολής του φόρου που του έχει βεβαιωθεί.¹²”  Βασική διάκριση μεταξύ της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής είναι ότι η φοροδιαφυγή είναι παράνομη, αποτελεί έγκλημα, και επισείει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις¹³.

Επίσης, η φοροαποφυγή δεν πρέπει να συγχέεται με τον φορολογικό σχεδιασμό (tax planning) καθώς όπως προελέχθει η φοροαποφυγή πραγματοποιείται με την εκμετάλλευση των κενών του νόμου και είναι αντίθετη με την πρόθεση του νομοθέτη ενώ ο φορολογικός σχεδιασμός έχει ως στόχο την μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρονται από τον νόμο (π.χ. φοροαπαλλαγές, μειώσεις από το φόρο κ.λπ.). 

Ο φορολογικός σχεδιασμός δηλαδή δεν είναι αντίθετος με την πρόθεση του νομοθέτη και επομένως δεν θεωρείται επιβλαβής.

__________

1  Ο Λεωνίδας Κορρές είναι φορολογικός σύμβουλος με ειδίκευση σε θέματα διεθνούς φορολογίας και Φ.Π.Α.
2  Για μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση επί του θέματος βλ. άρθρο μας που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Δεκεμβρίου 2015 του περιοδικού “Επιχείρησή” υπό τον τίτλο “Η προσπάθεια καταπολέμησης της φοροαποφυγής που πραγματοποιείται μέσω φορολογικών παραδείσων – Έκπτωση δαπανών που καταβάλλονται σε επιχειρήσεις offshore”.
3  Βλ. http://www.wordreference.com/
4  Βλ. http://www.investopedia.com/
5  Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι ο σωστός όρος της αγγλικής γλώσσας είναι “Tax haven”, που σημαίνει κυριολεκτικά “φορολογικό καταφύγιο” και όχι “Tax heaven” όπως έχει καθιερωθεί σε πολλές, μη αγγλόφωνες, χώρες, μεταξύ των οποίων και η δική μας.  H παρεξήγηση αυτή μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι δύο όροι έχουν σχεδόν ταυτόσημη προφορά. 
6  Βλ. το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Nicholas Shaxson, “Offshore τα νησιά των θησαυρών”, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2011.
7 Nicholas Shaxson, “Offshore τα νησιά των θησαυρών”, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2011.
8 Βλ. Angharad MIller – Lynne Oats, “Principles of International Taxation”,  Bloomsbury, 3rd Edition.
9 Βλ. ΝΥ Times, “How Delaware Thrives as a Corporate Tax Haven” by Leslie Wayne
10 Βλ. OECD: Glossary of tax terms.
11 Βλ. “Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας” του Γ. Μπαμπινιώτη, έκδοση “Κέντρο Λεξικολογίας”.
12 Βλ. http://www.euretirio.com/forodiafygi/
13Για τον νομικό ορισμό του εγκλήματος της φοροδιαφυγής καθώς και για τις σχετικές ποινικές κυρώσεις βλ. άρθρο 66 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (ν. 4174/2013) όπως προστέθηκε με τις πρόσφατα ψηφισθείσες διατάξεις του νόμου 4337/2015 (άρθρο 8 επ.)